ناگزیر از سفرم بی سر و سامان چو باد
به گرفتار رهایی نتوان گفت آزاد
بهنام نورمحمدی
هدف از تراژدی را می توان *تقواپیشگی* عنوان کرد ، این تحفه ای است که نصیب تماشاگران می شود، حال آن که همه ی ما بازیگران این نمایش هستیم. از گذشته های دور تا به امروز، جوامع سرگشته ی ما همواره بازیگران خوبی پرورش داده اند اما آیا تاکنون پای این صحنه نشسته ایم و به این رنجنامه گوش جان سپرده ایم؟
حکایت یعقوب حکایت همه ی ماست که در اقیانوس ناخوآگاهی تاریخی مان غرق شده ایم. شاید «آوازهای روسی» از ما می خواهد که لحظه ای بایستیم و به راه رفته مان نگاهی بیاندازیم.
"باید یک بار دیگر برگردم و هرچه را در گذشته اتفاق افتاده است خوب باور کنم، باید به خانه برگردم."
این داستان حکایت ملتی است که خود را نشناخته است. اگر از او بپرسی که از کجا آمده ای؟ نمی داند... و اگر بپرسی به کجا خواهی رفت؟ وقتی نمی داند از کجا آمده، نمی تواند بداند به کجا خواهد رفت، به همین خاطر به هرسو که دست سرنوشت و جبر زمانه می راندش راهی می شود.
" هرگز خودش را در چنین موقعیتی تصور نکرده بود، به روزی که اسلحه دست بگیرد و بخواهد اقدام مسلحانه بکند....ولی حالا خودش تفنگچی حزب شده بود. همه چیز آن قدر ناگهانی شده بود که فرصتی برای فکر کردن نبود."
هر قدمی که بر می دارد تکرار است و تکرار، باز «خود»ش است در مقابل دنیایش، تنهای تنها. در هر قدم خودش را جا می گذارد و بی جهت تر از قبل، راهی دیگر در پیش می گیرد.
"وقتی از ورث گریخته بود دفتر شعرش را هم پشت سرش جا گذاشته بود. آن شعرها دیگر چه اهمیتی داشت وقتی می خواست زندگی تازه ای را شروع کند."
" تغیر به چه کار می آید وقتی خود ملت خواهان آن نیست... البته این ملت تغیر می خواهد، تغیر حکومت شما را نه تغیر سنت هایشان. "
وقتی به هیچ کدام از قدم هایی که برمی دارد آگاه نیست پس چگونه برای این «خود» توخالی اراده ای متصور باشیم؟ شاید به همین دلیل هیچگاه خود را متعلق به جایگاهی که در آن ایستاده است نمی داند.
" - باید با مدیر مدرسه گپ بزنم. می گویم مهمانم است و در کابل جایی ندارد
- بگو هیچ کجا جایی ندارد "
"چه سود اگر رخشانه می فهمید، کسی که نشسته است کنارش و برای حزب و نظامی هورا کشیده است و کار می کند که ریشه و اصالتش را به کلی قبول ندارد؟"
چه هنگامی که به حزب خدمت می کند و چه هنگامی که در حال جهاد است، در هر حال خود را متعلق به موقعیتی که در آن قرار دارد نمی داند.
"این تردید و اضطراب برای یک مجاهد هرگز خوب نبود. ولی او که مجاهد نبود، بود؟"
در روزگار بی هویتی تفکر هم سودی ندارد و چراغ عقل هیچ راهی به رویش نمی گشاید.
"پادشاهی این مردم فرمان نابردار سخت تر بود یا قبول حرف های فرزام؟ جامعه ای بی طبقه برای این که وقتش رسیده است همگی حقوق برابر داشته باشند. در مانیفست حزب خان و دهقان برابرند. سردرگم تر از آن بود که بیشتر فکر کند..."
در اعماق بی هویتی و ناخودآگاهی، عقل هم کارکرد خود را از دست می دهد. در این هنگام عقل نه تنها راهگشا نیست بلکه توجیه کننده ای است برای راه رفته! برای آن کسی که نمی خواهد بپذیرد اسیر جبر زمانه شده، همواره بهانه هایی وجود دارند تا از زیر بار سنگین حقیقت شانه خالی کند.
"نمازخوان شده بود. نه به ترتیبات عبدالرحیم، به همان مقدار که کافرش نشمارد و سر یک سفره با او بنشیند. منافق شده بود؟ شاید...
با خودش می گفت: همین که تشویش در دل یک مومن نیندازم خود ثواب است."
با همین بهانه ها می توان مرتکب بزرگ ترین جنایات تاریخ شد، هرگاه غافل از نیرنگ روزگاران، خود را صاحب تمام و کمال حقیقت بپنداریم آنگاه است که دیگر اقدام به هیچ عملی بعید نیست
"افغان ها هم که به حکومت رسیدند کارهایی کردند که حتی به فکر حاکم قندهار هم نمی رسید. سگ را نعل کردند!"
این گونه انسان ها خود به همان هیولایی تبدیل می شوند که با آن جنگیده اند.
"-...اما همیشه مرز باریکی بن ادبیات تبلیغی و شعارزدگی وجود دارد. مرزی که خواه ناخواه زیر پا گذاشته می شود
سلطان گفت: چه اهمیتی دارد؟ هدف ما خدمت به توده هاست..."
" کدام احمق شلیک کرد؟ کدام آزادی خواه؟"
مردم بی تاریخ و بی هویت تنها ایدئولوژی را می شناسند. آنها خود را تافته جدابافته تاریخ و مرکز عالم می پندارند. این مردم به هر معبد که درآیند همه چیز را به پای خدای دروغین شان قربانی می کنند.
"عشق را بکشید و مذهب را فراموش کنید"
" هر تغیری تاوان دارد. هرچه این تغیر بنیادی تر باشد، تاوان گزاف تر است. اگر با از بین رفتن خانواده ای یک خلق نجات پیدا می کند مرگ برای ان خانواده افتخار است یعقوب! "
اما اگر به راه رفته مان نظر کنیم ذره ذره توهمات از صفحه ی ذهن مان پاک می شود، به راستی علت حقیقی برگزیدن راه هایی که تا کنون طی کرده ایم چه بوده؟
" سال ها کار چریکی و زندگی در اضطراب را انتخاب کرده بود تا روزی همین جمله را بشنود. سقوط؟ با خودش فکر کرد آیا مبارزه را انتخاب کرده بود تا ریشه ی ظلم را بخشکاند یا سرگرمی دیگری نداشت؟"
نکند در پس آن آرمان های بزرگ، تنها خواهشی نفسانی پنهان شده باشد؟
"آیا اشتباه کرده بود ورث را ترک کرده بود؟ اشتباه کرد به پدرش پشت کرد؟ اشتباه کرد وارد حزب شد؟ اشتباه کرده بودند دست به کودتا زدند؟ هدفشان خدمت به توده های مستضعف بود. تف به دروغگو! هدفش لقمه نانی بود که در چاپخانه به دست بیاورد و می خواست از بین مجله ها و روزنامه ها نام بکشد!"
و شاید مِیلی کودکانه سرنوشت جامعه ای را به سویی می کشاند؟
"اسلام گراها بودند که در اعتراض به توهین به قرآن در دانشگاه کابل جمع شده بودند و مشت هایشان را گره کرده بودند. از موفرفری ناراحت بودم، من هم کنارشان ایستادم و مرگ بر کمونیسم گفتم"
"صورت ترسیده ی سلطان، او را در چشم یعقوب کوچک و بی قدر کرده بود. گذشت زمان انسان ها را واقعی تر می کند... گذشت زمان پدرش را واقعی تر کرده بود؛ خانی بی سواد که دنیایش بزرگتر از ورث نبود."
و اما حقیقت رقاصه ای است که برای نمایش جان‌گدازش تنها به کمی زمان نیاز دارد...
"از ورث که رفتم به دل خودم نبود، به حزب که رفتم به دل خودم نبود، به چاپخانه که رفتم به دل خودم نبود، آن دختر لاتری فروش هم که در دلم خانه کرد به خاطر شکستی بود که اینجا از نورچشمی تو خوردم ... اینجا که آمدم به خاطر این بود که دیگر در کابل جایی نداشتم ... به شعر پناه بردم، به حزب پناه بردم..."
در این کارزار فرقی نمی کند که چه نقشی برایتان در نظر گرفته شده است. در این جامعه همه بازنده هستند.
"بیشترین لطمه را خورده اید در این سال ها، روشنفکرهایی مثل تو، عاشق هایی مثل تو، خان زاده هایی مثل تو..."
بی شک سرنوشت این ملت یک تراژدی است، یک نمایش تلخ، و پر از قهرمانانی که با اشتباهی کوچک تباه می شوند.
"وحشت درست از این جا شروع می شود که زندگی چیزی جز تکرار نیست. تکرار حادثه ها و تکرار تراژدی ها. فقط جای قربانی ها در هر عصری تغیر می کند. یعقوب! از کجا می دانی که قربانی بعدی من و تو نباشیم؟"
اما این تراژدی هیچ تماشاگری ندارد...
"نه، استاد پدرام! وحشت از این نیست که ما نقش قربانیان تراژدی در عصر خود را بازی کنیم. وحشت از اینجا آغاز می شود که ما قربانی های فراموش شده باشیم."
"من سال هاست که فراموش شده ام و هیچ اثری هم از جنازه ام نمانده. فقط در میان اتاق های تار عنکبوت گرفته و تاریک بایگانی، در میان پوشه ای کهنه نامم را به خط کم رنگ نوشته اند. دَ نوم: یعقوب. دَ پلار نوم: جبار.
به همین سادگی تراژدی شکل گرفته است. بدون این که کسی آوازی بخواند. بدون این که کسی نمایشنامه ی زندگی ام را در برابر دیونوسوس، خدای شراب و باروری، بازخوانی کند."
«آوازهای روسی» قصه ی تلخ ملت های بی تاریخی است که به قلم احمد مدقق نوشته شده. چه افغان باشید، چه ایرانی و چه متعلق به دیگر ملت های سرگشته ی جهان، این کتاب حرف های بسیاری خطاب به شما دارد. این کتاب سعی دارد ما را از اقیانوس ناخودآگاهی مان بیرون کشد، وقت آن نرسیده که بدانیم کجای این عالم ایستاده ایم؟
بی جهت به هرسو که دست سرنوشت و جبر زمانه می راند راهی شده ایم، گاه هوس تجدد در جانمان رخنه کرده و گاه به نوستالژی ته مانده های گذشته مان دچار شده ایم. گاه در صف اول حزب هورا کشیده ایم و گاه در راه دین جهاد کرده ایم، گاه «آوازهای روسی» سر داده ایم؛ بی آن که معنایش را بدانیم و گاه به نماز ایستاده ایم؛ بی آن که دل در گرو معبودی داشته باشیم.
کتاب حاضر توصیه ی اخلاقی بسیار ساده و در عین حال ارزشمندی دارد. این کتاب دعوتنامه ای است برای تماشای تراژدی، خواهش یک قهرمان است برای زنده نگه داشتن یادش و نوید آینده ای است روشن که در آن ملتی به خوآگاهی می رسد و هویت می یابد.